MƯỜI NĂM KỂ TỪ THÔNG ĐIỆP LAUDATO SI': TÁC ĐỘNG VẪN SỐNG ĐỘNG TRONG GIÁO HỘI VÀ THẾ GIỚI

Một thập kỷ sau khi được công bố vào ngày 24 tháng 5 năm 2015, thông điệp Laudato Si' của Đức Giáo Hoàng Phanxicô về việc chăm sóc ngôi nhà chung và giải quyết cuộc khủng hoảng sinh thái tiếp tục để lại dấu ấn sâu sắc trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, chính trị, khoa học, và thần học. Được xem là một cột mốc lịch sử trong giáo huấn xã hội của Giáo hội Công giáo, văn kiện này không chỉ định hình lại cách Giáo hội đối thoại với thế giới về các vấn đề môi trường mà còn trở thành nguồn cảm hứng cho các phong trào toàn cầu nhằm thúc đẩy công lý sinh thái và xã hội. Các chuyên gia trên khắp thế giới khẳng định rằng Laudato Si' vẫn giữ được sức sống như thể nó vừa được viết ngày hôm qua, và di sản của nó đang được tiếp tục phát huy mạnh mẽ dưới triều đại của Đức Giáo Hoàng Leo XIV.

María del Carmen Molina, giáo sư về Đa dạng sinh học và Bảo tồn tại Đại học Rey Juan Carlos và thành viên của Khoa Sinh thái Toàn diện thuộc Hội đồng Giám mục Tây Ban Nha, nhấn mạnh rằng Laudato Si' là một văn kiện mang tính cách mạng trong lịch sử giáo huấn xã hội của Giáo hội. “Thông điệp này là văn kiện của Giáo hội được cộng đồng học thuật và khoa học trích dẫn nhiều nhất,” bà khẳng định. Theo bà, một tìm kiếm học thuật nhanh chóng cho thấy hơn 500 bài viết đã sử dụng các lập luận từ Laudato Si' để làm nền tảng cho nghiên cứu của mình, một con số “bất thường” đối với một văn kiện tôn giáo.

Sự quan tâm của giới học thuật đối với Laudato Si' không hề giảm sút trong suốt một thập kỷ qua. “Cứ như thể nó mới được viết ngày hôm qua vậy. Đây là điều độc đáo trong lịch sử học thuyết xã hội của Giáo hội,” bà Molina nói, nhấn mạnh rằng thông điệp này đã vượt qua ranh giới của các cuộc thảo luận nội bộ Giáo hội để trở thành một tài liệu tham khảo quan trọng trong các lĩnh vực khoa học, xã hội học, và chính sách môi trường. Các tạp chí khoa học uy tín như Nature và Global Challenges đã dành các bài viết biên tập để phân tích thông điệp, trong khi các phong trào như “Nền kinh tế của Đức Phanxicô” – được Đức Giáo Hoàng Phanxicô khởi xướng thông qua đối thoại với các nhà kinh tế trẻ – tiếp tục thúc đẩy các mô hình kinh tế bền vững dựa trên các nguyên tắc của Laudato Si'.

Bà Molina cũng lưu ý rằng thông điệp đã đóng vai trò như một cây cầu nối giữa Giáo hội và những người ở xa đức tin. “Có lẽ một trong những thành tựu quan trọng nhất của thông điệp, theo quan điểm truyền giáo và mục vụ, là đưa Giáo hội đến gần hơn với các vùng ngoại vi, bao gồm cả những vùng ‘tâm linh’, nơi Chúa Kitô không nằm trong chương trình nghị sự cá nhân hay xã hội của nhiều người,” bà nói. Bằng cách sử dụng ngôn ngữ dễ tiếp cận và các lập luận dựa trên cả khoa học lẫn đức tin, Laudato Si' đã mở ra các cuộc đối thoại với những người trước đây có thể xem Giáo hội như một thực thể xa cách.

Một trong những đóng góp nổi bật của Laudato Si' là khả năng hòa hợp giữa đức tin và khoa học trong việc đối phó với cuộc khủng hoảng sinh thái. Fidel González Rouco, giáo sư nghiên cứu tại Viện Khoa học Trái đất thuộc Đại học Complutense Madrid và Hội đồng Nghiên cứu Quốc gia Tây Ban Nha (CSIC), đồng thời là thành viên của Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC), nhấn mạnh rằng thông điệp này “đã lên tiếng cho khoa học và truyền đạt tới cộng đồng tín đồ rằng khoa học có giá trị.” Ông đặc biệt đánh giá cao các chương 14, 15, và 16 của Laudato Si', nơi Đức Giáo Hoàng Phanxicô công nhận vai trò của khoa học và công nghệ trong việc hiểu rõ tác động của con người đối với thiên nhiên.

Theo ông González Rouco, Laudato Si' đã phá bỏ quan niệm sai lầm rằng khoa học và tôn giáo là hai lĩnh vực đối kháng nhau. “Thông điệp này khẳng định rằng các cách tiếp cận khoa học và tôn giáo có thể bổ sung cho nhau trong nỗ lực bảo vệ ngôi nhà chung,” ông nói. Ông cũng nhấn mạnh rằng thông điệp đã mang lại động lực cho đối thoại toàn cầu và đoàn kết liên thế hệ, bởi “tôn trọng môi trường không khác gì tôn trọng nhân loại và các thế hệ tương lai.”

Thông điệp còn củng cố các cam kết quốc tế, đặc biệt là Chương trình Nghị sự 2030 của Liên Hợp Quốc, trong đó nhấn mạnh các chính sách giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu. Ông González Rouco lưu ý rằng Laudato Si' đã đặc biệt chú trọng đến việc hỗ trợ những cộng đồng dễ bị tổn thương nhất, những người chịu ảnh hưởng nặng nề bởi biến đổi khí hậu dù đóng góp ít nhất vào vấn đề này. “Bằng cách áp dụng một tầm nhìn rõ ràng và được hỗ trợ bởi khoa học, Giáo hội bảo vệ các quyền thiết yếu như quyền tiếp cận nước sạch, thực phẩm, và một môi trường trong lành,” ông nói.

Một trong những cột mốc chính trị quan trọng nhất của Laudato Si' là vai trò của nó trong Hội nghị Thượng đỉnh về Khí hậu Paris (COP21), được tổ chức vào tháng 12 năm 2015, chỉ vài tháng sau khi thông điệp được công bố. Ségolène Royal, khi đó là Bộ trưởng Môi trường Pháp, đã đặc biệt yêu cầu Đức Giáo Hoàng Phanxicô công bố Laudato Si' trước hội nghị để cung cấp một nền tảng đạo đức và tinh thần cho các nhà lãnh đạo thế giới. Yêu cầu này phản ánh tầm ảnh hưởng toàn cầu của thông điệp, không chỉ trong lĩnh vực tôn giáo mà còn trong các cuộc thảo luận chính trị quốc tế.

Tại COP21, Laudato Si' đã được nhiều nhà lãnh đạo thế giới nhắc đến như một nguồn cảm hứng quan trọng. Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama, Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Ban Ki-moon, và Thủ tướng Đức Angela Merkel đều nhấn mạnh giá trị của thông điệp trong việc định hướng các cuộc đàm phán về biến đổi khí hậu. Phái đoàn Tòa Thánh, do Đức Hồng y Pietro Parolin dẫn đầu, đã đóng vai trò tích cực trong việc thúc đẩy các nguyên tắc của Laudato Si', mặc dù không có quyền bỏ phiếu. Sự hiện diện của Tòa Thánh đã giúp củng cố thông điệp rằng bảo vệ môi trường là một trách nhiệm đạo đức, vượt qua các lợi ích chính trị hoặc kinh tế ngắn hạn.

Mặc dù Laudato Si' được ca ngợi như một bước đột phá, các nhà thần học nhấn mạnh rằng thông điệp này không phải là một sáng tạo hoàn toàn mới, mà là sự tiếp nối và hệ thống hóa các giáo huấn trước đó của Giáo hội. Nhà thần học Tomás Trigo Oubiña, giáo sư danh dự tại Đại học Navarra, khẳng định rằng Laudato Si' được xây dựng dựa trên nền tảng của Công đồng Vatican II, các giáo huấn của Đức Phaolô VI, Đức Gioan Phaolô II, Đức Bênêđictô XVI, cũng như Sách Giáo lý Công giáo và Sách Tóm lược Học thuyết Xã hội của Giáo hội.

“Tôi đã phải vật lộn để tìm ra những ý tưởng trong Laudato Si' mà chưa được nêu rõ ràng hoặc ngầm định trong các giáo huấn trước đó,” ông Trigo Oubiña nói. Ông đặc biệt nhắc đến thông điệp Sollicitudo Rei Socialis của Đức Gioan Phaolô II, trong đó nhấn mạnh trách nhiệm của con người đối với môi trường, và khái niệm “sinh thái học con người” được Đức Bênêđictô XVI phát triển, nhấn mạnh mối liên hệ giữa phẩm giá con người và việc chăm sóc tạo vật. Tuy nhiên, ông thừa nhận rằng điểm mới mẻ của Laudato Si' nằm ở việc Đức Giáo Hoàng Phanxicô dành toàn bộ một thông điệp để tập trung vào vấn đề sinh thái, giúp giáo huấn này trở nên dễ tiếp cận hơn với nhiều đối tượng, bao gồm cả những người không quen thuộc với các văn kiện trước đó của Giáo hội.

Ông Trigo Oubiña cũng nhấn mạnh rằng Laudato Si' bắt nguồn từ Kinh Thánh, đặc biệt là Sách Sáng Thế, nơi khẳng định rằng con người được trao nhiệm vụ làm người quản lý tạo vật của Thiên Chúa. “Điều này đã được Đức Gioan Phaolô II nêu rõ vào năm 1990, khi ngài tuyên bố rằng bổn phận chăm sóc môi trường là một phần trong cam kết Kitô giáo của chúng ta,” ông nói. Bằng cách đặt nền tảng thần học này vào bối cảnh hiện đại, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã mang lại một sự chuyển đổi sinh thái, kêu gọi các tín hữu sống đức tin của mình thông qua việc bảo vệ ngôi nhà chung.

Dolores López Hernández, giáo sư tại Khoa Triết học và Văn chương thuộc Đại học Navarra, nhấn mạnh một khía cạnh ít được chú ý của Laudato Si': vai trò của gia đình trong việc thực hiện sinh thái toàn diện. Bà cho rằng thông điệp của Đức Giáo Hoàng Phanxicô đặt gia đình vào trung tâm của nỗ lực chăm sóc tạo vật, bởi “chính trong gia đình, chúng ta học cách trở thành những người làm vườn giỏi trong thế giới sáng tạo và yêu thương lẫn nhau.”

“Trong gia đình, chúng ta khám phá vẻ đẹp của thiên nhiên, vẻ đẹp của bình minh, nhu cầu chăm sóc cuộc sống, sống một cuộc sống tỉnh táo, và nhu cầu lắng nghe,” bà López Hernández nói. Bà nhấn mạnh rằng gia đình là môi trường đầu tiên nơi các giá trị như trách nhiệm, tôn trọng, và tình yêu đối với tạo vật được truyền tải từ thế hệ này sang thế hệ khác. Bằng cách nhấn mạnh vai trò này, Laudato Si' không chỉ kêu gọi các chính sách toàn cầu mà còn khuyến khích những thay đổi nhỏ nhưng ý nghĩa trong đời sống hàng ngày của mỗi người.

Sức ảnh hưởng của Laudato Si' không chỉ dừng lại ở lĩnh vực học thuật và chính trị mà còn lan tỏa đến các dự án khoa học tiên tiến. Laban Coblentz, giám đốc truyền thông của ITER (Lò phản ứng Nhiệt hạch Thử nghiệm Quốc tế) – một trong những dự án nghiên cứu năng lượng hạt nhân lớn nhất thế giới – khẳng định rằng thông điệp này “chắc chắn đã có ảnh hưởng rộng rãi.” Ông nhấn mạnh rằng Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã trình bày quan điểm của Giáo hội về chính sách môi trường một cách “sâu sắc và chu đáo,” dựa trên sự hiểu biết về nhân loại, đức tin, và trách nhiệm, thay vì các lập trường chính trị bảo thủ hay tự do.

Dự án ITER, đặt tại miền Nam nước Pháp và được hỗ trợ bởi 35 quốc gia, bao gồm Trung Quốc, Nga, Hoa Kỳ, và Liên minh Châu Âu, nhằm tái tạo phản ứng tổng hợp hạt nhân của Mặt Trời để cung cấp nguồn năng lượng sạch và bền vững. Theo ông Coblentz, dự án này phản ánh các nguyên tắc của Laudato Si', đặc biệt là tinh thần hợp tác quốc tế và cam kết vì lợi ích chung. “Bất chấp các cuộc xung đột địa chính trị, các thành viên của ITER vẫn tiếp tục làm việc để đạt được một di sản năng lượng tốt hơn cho tương lai của nhân loại,” ông nói.

Ông Coblentz cũng lưu ý rằng Laudato Si' đã thay đổi cách các nhà lãnh đạo nhìn nhận trách nhiệm của họ đối với môi trường. “Trước đây, nhiều người tách biệt trách nhiệm cá nhân của họ khỏi tác động môi trường của các hành động công khai. Laudato Si' đã thống nhất tính hai mặt đó và vạch trần sự không trung thực về mặt trí tuệ của cách tiếp cận chia rẽ đó,” ông nhấn mạnh.

Mười năm sau khi được công bố, di sản của Laudato Si' vẫn tiếp tục được củng cố và mở rộng dưới sự lãnh đạo của Đức Giáo Hoàng Leo XIV. Bà Molina khẳng định rằng thế giới đang ở “đỉnh cao của làn sóng” về nhận thức sinh thái, với nhiều sáng kiến và ý tưởng sáng tạo đang được triển khai để hiện thực hóa tầm nhìn của thông điệp. “Vẫn còn nhiều việc phải làm, nhưng không thiếu sự sáng tạo và động lực,” bà nói.

Đức Giáo Hoàng Leo XIV, người kế nhiệm Đức Giáo Hoàng Phanxicô, đã thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ đối với các nguyên tắc của Laudato Si'. Gần đây, ngài gửi một thông điệp video đến những người tham dự cuộc họp của Mạng lưới các trường đại học chăm sóc ngôi nhà chung tại Rio de Janeiro, nhằm chuẩn bị cho Hội nghị Thượng đỉnh về Khí Hậu COP30. Trong thông điệp này – thông điệp video đầu tiên của ngài – Đức Giáo Hoàng kêu gọi các nhà lãnh đạo “xây dựng những cây cầu hội nhập giữa châu Mỹ và Bán đảo Iberia, nỗ lực vì công lý sinh thái, xã hội, và môi trường.” Ngài cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xem xét “nợ sinh thái” trong các cuộc đàm phán quốc tế, một khái niệm phản ánh sự bất bình đẳng giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển trong việc chịu trách nhiệm về biến đổi khí hậu.

Sự lãnh đạo của Đức Giáo Hoàng Leo XIV cho thấy một cam kết tiếp nối cách tiếp cận của Đức Giáo Hoàng Phanxicô, với trọng tâm là công lý toàn diện và trách nhiệm chung đối với ngôi nhà chung. Thông điệp của ngài tại Rio de Janeiro đã truyền cảm hứng cho các nhà giáo dục, nhà khoa học, và nhà hoạt động, khuyến khích họ tiếp tục xây dựng một thế giới công bằng và bền vững hơn.

Tiêu đề Laudato Si' (“Lạy Chúa, chúng con ngợi khen Chúa”) được lấy từ Bài ca tạo vật của Thánh Phanxicô thành Assisi, vị thánh bảo trợ sinh thái, người đã ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên như một món quà từ Thiên Chúa. Thông điệp của Đức Giáo Hoàng Phanxicô mời gọi nhân loại nhìn nhận trái đất như “ngôi nhà chung,” nơi con người, động vật, và thiên nhiên không phải là đối tượng để khai thác, mà là một phần của Tạo hóa được Thiên Chúa yêu thương.

Laudato Si' đề xuất khái niệm “sinh thái toàn diện” như một mô hình công lý mới, tích hợp mối quan hệ giữa con người, xã hội, và môi trường. Thông điệp lên án sự suy thoái môi trường, bất bình đẳng xã hội, và chất lượng cuộc sống ngày càng giảm, đồng thời kêu gọi công lý cho người nghèo – những người chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi khủng hoảng sinh thái. Đức Giáo Hoàng Phanxicô cảnh báo về “sự vô trách nhiệm bất cẩn” của nhân loại và nhấn mạnh nhu cầu thiết lập các chuẩn mực để bảo vệ hệ sinh thái và các cộng đồng dễ bị tổn thương.

Thông điệp cũng khuyến khích một sự chuyển đổi sinh thái, kêu gọi thay đổi lối sống dựa trên sự tỉnh táo, trách nhiệm, và tình yêu. Đức Giáo Hoàng nhấn mạnh rằng đức tin Kitô giáo thúc đẩy việc chăm sóc thiên nhiên và những người yếu thế, đồng thời khẳng định rằng tạo hóa là món quà của Thiên Chúa, cần được quản lý với lòng kính trọng chứ không phải bị phá hủy. Ngài cũng kết nối chiều kích thiêng liêng của thông điệp với Chúa Ba Ngôi, các bí tích, và Đức Maria, Nữ vương Sáng tạo, nhấn mạnh rằng việc chăm sóc ngôi nhà chung là một phần không thể tách rời của đời sống đức tin.

Mười năm sau khi được công bố, Laudato Si' vẫn là một ngọn lửa soi sáng con đường cho Giáo hội và thế giới trong việc đối phó với cuộc khủng hoảng sinh thái và xã hội. Từ các hội nghị thượng đỉnh quốc tế đến các lớp học đại học, từ các phòng thí nghiệm khoa học đến các gia đình, thông điệp này đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người hành động vì một thế giới công bằng và bền vững hơn. Dưới sự lãnh đạo của Đức Giáo Hoàng Leo XIV, di sản của Laudato Si' tiếp tục được củng cố, với những lời kêu gọi mới về công lý sinh thái và đối thoại toàn cầu.

Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với những thách thức ngày càng nghiêm trọng, từ biến đổi khí hậu đến bất bình đẳng xã hội, Laudato Si' nhắc nhở chúng ta rằng việc chăm sóc ngôi nhà chung không chỉ là một nhiệm vụ kỹ thuật, mà là một ơn gọi thiêng liêng, kêu gọi mỗi người sống tình yêu và trách nhiệm đối với Tạo hóa và tha nhân. Như bà Molina đã kết luận: “Chúng ta đang ở đỉnh cao của làn sóng, và với sự sáng tạo và cam kết, chúng ta có thể xây dựng một tương lai xứng đáng với món quà của ngôi nhà chung.”

Lm. Anmai, CSsR tổng hợp